Цокто Номтоевич Номтоев Хэжэнгын Хөөрхэ нютагта түрэжэ, багадаа үншэрөөд, Гармаев Номтындо үргэгдэһэн юм. Арбан дүрбэтэйдөө һургуулида ошоо һэн.
Хориин таряашан залуушуулай һургуули дүүргэһээр, 1930 ондо Улаан-Үдын Буряадай багшанарай техникумдэ жэл тухай һураад байхадань, тэрэ сагай эрилтые хангаха зорилготойгоор Эхирид-Булгадай эхин һургуулида багшалхаар яаралтайгаар эльгээгдэһэн байна.
Удаань 1932 онһоо 1934 он болотор Хяагтын областной педтехникумдэ һуралсалаа үргэлжэлүүлжэ, тэрэнээ амжалтатай дүүргээд, Улаан армида хоёр жэл алба хэһэнэйнгээ һүүлдэ Цокто Номтоев багшынгаа ажал дахинаа үргэлжэлүүлээ һэн.
Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай эхилхэтэй хамта Совет Армида татагдаһан офицер-артиллерист Цокто Номтоев өөрынгөө частьтай баруун зүгтэ Калининград, зүүн дайнда Мукден хүрэлсэһэн, Сталинград хотые баатарлигаар хамгаалагшадай дунда ябалсаһан түүхэтэй. Тиигэжэ фашис булимтарагшадтай, япон милитаристнуудтай болоһон дайнда харуулһан эрэлхэг габьяагайнгаа түлөө Ц.Н. Номтоев Улаан-Одоной, Эсэгэ ороноо хамгаалгын II шатын орденуудаар, олон медальнуудаар шагнагданхай.
Дайнай дүүрэхэлээр, Ц.Н. Номтоев дахин багшынгаа ажалда бусажа, Эгэтын, удаань наһанайнгаа амаралтада гаратараа — 1970 он болотор Яруунын аймагай Үльдэргын багшаар, директорээр хүдэлөө. Мүн һургуулида үзэхэ хэдэн номуудай автор юм. Ургажа ябаа үетэниие хүмүүжүүлхэ хэрэгтэ аша габьяатай байһанайнгаа түлөө «Хүндэлэлэй тэмдэг» орденоор шагнагдаһан, түрүүн «РСФСР-эй һургуулинуудай габьяата багша» гэһэн хүндэтэ нэрэ зэргэтэй болоо һэн. Удаань Ц. Н. Номтоевто арадай гэгээрэлэй хэрэгтэ аша габьяатайгаар хүдэлһэнэйнь түлөө Социалис Ажалай Геройн хүндэтэ нэрэ зэргэ олгожо, Ленинэй орден «Балта хадуур» гэһэн алтан медальтайгаар СССС-эй багшанарай съезд дээрэ Москвада барюулагдаһан байна.
Цокто Номтоев хорёод онуудай һүүл багһаа нэгэ акттай зүжэгүүдые, шүлэг, рассказуудые бэшэжэ эхилээ. «Сагаалган» гэжэ томохон зүжэгынь 1930 ондо амяараа ном боложо гараа һэн. Удаань тэрэнэй «Зориг», «Сэндэмэ» гэжэ поэмэнүүдынь хэблэгдээ бэлэй. Москвада болоһон Буряадай литература болон искусствын түрүүшын декадын үеэр «Хүсэн» гэжэ шэлэгдэмэл шүлэгүүдэйнгээ суглуулбари гаргаа һэн. Һүүлэй жэлнүүдтэ буряад хэлэн дээрэ «Эхэ орондоо магтаал» (1958), «Ярууна» (1964), «Һайхан орон» (1975) гэжэ суглуулбаринуудаа, «Шэлэгдэмэл зохёолнууд» гэжэ нэгэ боти номоо хэблүүлбэ.
Прозоор бэшэһэн зохёолнуудаа Ц. Номтоев гол түлэб үхибүүдтэ зорюулаа юм. «Хатарша морин», «Далинууд», «Эдэбхи», «Ойн нуурай дэргэдэ», «Һайн хүн», «Хилээмэн», «Нютагаархин» гэжэ повесть, рассказууд соогоо зохёолшо уран бэлигээ багша ябаһан дүй дүршэлтэеэ тааралдуулан хэрэглэжэ шадаһан байдаг.
Ороноймнай эдир уншагшад «Советский писатель» хэблэлэй 1979 ондо гаргаһан «Адуушанай хүбүүн» гэһэн рассказуудайнь номоор уран зохёолшын зохеохы замтай танилсаба.
Һүүлэй үедэ Ц. Номтоев «Тайгын мүрэн Витим» гэжэ роман бэшэжэ хэблүүлбэ (1980). Тэрээн соогоо Витимэй эрьедэ хубисхалай үедэ болоһон үйлэ хэрэгүүд тухай, түрүүшын буряад багшанарай ами бэеэ хайрлангүй арадай гэгээрэлэй түлөө ябаһан тухай, ород, буряад, эвенк яһатанай хоорондохи хани нүхэсэл тухай хөөрэнэ.
Хориин таряашан залуушуулай һургуули дүүргэһээр, 1930 ондо Улаан-Үдын Буряадай багшанарай техникумдэ жэл тухай һураад байхадань, тэрэ сагай эрилтые хангаха зорилготойгоор Эхирид-Булгадай эхин һургуулида багшалхаар яаралтайгаар эльгээгдэһэн байна.
Удаань 1932 онһоо 1934 он болотор Хяагтын областной педтехникумдэ һуралсалаа үргэлжэлүүлжэ, тэрэнээ амжалтатай дүүргээд, Улаан армида хоёр жэл алба хэһэнэйнгээ һүүлдэ Цокто Номтоев багшынгаа ажал дахинаа үргэлжэлүүлээ һэн.
Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай эхилхэтэй хамта Совет Армида татагдаһан офицер-артиллерист Цокто Номтоев өөрынгөө частьтай баруун зүгтэ Калининград, зүүн дайнда Мукден хүрэлсэһэн, Сталинград хотые баатарлигаар хамгаалагшадай дунда ябалсаһан түүхэтэй. Тиигэжэ фашис булимтарагшадтай, япон милитаристнуудтай болоһон дайнда харуулһан эрэлхэг габьяагайнгаа түлөө Ц.Н. Номтоев Улаан-Одоной, Эсэгэ ороноо хамгаалгын II шатын орденуудаар, олон медальнуудаар шагнагданхай.
Дайнай дүүрэхэлээр, Ц.Н. Номтоев дахин багшынгаа ажалда бусажа, Эгэтын, удаань наһанайнгаа амаралтада гаратараа — 1970 он болотор Яруунын аймагай Үльдэргын багшаар, директорээр хүдэлөө. Мүн һургуулида үзэхэ хэдэн номуудай автор юм. Ургажа ябаа үетэниие хүмүүжүүлхэ хэрэгтэ аша габьяатай байһанайнгаа түлөө «Хүндэлэлэй тэмдэг» орденоор шагнагдаһан, түрүүн «РСФСР-эй һургуулинуудай габьяата багша» гэһэн хүндэтэ нэрэ зэргэтэй болоо һэн. Удаань Ц. Н. Номтоевто арадай гэгээрэлэй хэрэгтэ аша габьяатайгаар хүдэлһэнэйнь түлөө Социалис Ажалай Геройн хүндэтэ нэрэ зэргэ олгожо, Ленинэй орден «Балта хадуур» гэһэн алтан медальтайгаар СССС-эй багшанарай съезд дээрэ Москвада барюулагдаһан байна.
Цокто Номтоев хорёод онуудай һүүл багһаа нэгэ акттай зүжэгүүдые, шүлэг, рассказуудые бэшэжэ эхилээ. «Сагаалган» гэжэ томохон зүжэгынь 1930 ондо амяараа ном боложо гараа һэн. Удаань тэрэнэй «Зориг», «Сэндэмэ» гэжэ поэмэнүүдынь хэблэгдээ бэлэй. Москвада болоһон Буряадай литература болон искусствын түрүүшын декадын үеэр «Хүсэн» гэжэ шэлэгдэмэл шүлэгүүдэйнгээ суглуулбари гаргаа һэн. Һүүлэй жэлнүүдтэ буряад хэлэн дээрэ «Эхэ орондоо магтаал» (1958), «Ярууна» (1964), «Һайхан орон» (1975) гэжэ суглуулбаринуудаа, «Шэлэгдэмэл зохёолнууд» гэжэ нэгэ боти номоо хэблүүлбэ.
Прозоор бэшэһэн зохёолнуудаа Ц. Номтоев гол түлэб үхибүүдтэ зорюулаа юм. «Хатарша морин», «Далинууд», «Эдэбхи», «Ойн нуурай дэргэдэ», «Һайн хүн», «Хилээмэн», «Нютагаархин» гэжэ повесть, рассказууд соогоо зохёолшо уран бэлигээ багша ябаһан дүй дүршэлтэеэ тааралдуулан хэрэглэжэ шадаһан байдаг.
Ороноймнай эдир уншагшад «Советский писатель» хэблэлэй 1979 ондо гаргаһан «Адуушанай хүбүүн» гэһэн рассказуудайнь номоор уран зохёолшын зохеохы замтай танилсаба.
Һүүлэй үедэ Ц. Номтоев «Тайгын мүрэн Витим» гэжэ роман бэшэжэ хэблүүлбэ (1980). Тэрээн соогоо Витимэй эрьедэ хубисхалай үедэ болоһон үйлэ хэрэгүүд тухай, түрүүшын буряад багшанарай ами бэеэ хайрлангүй арадай гэгээрэлэй түлөө ябаһан тухай, ород, буряад, эвенк яһатанай хоорондохи хани нүхэсэл тухай хөөрэнэ.