Буряадай элитэ оршуулагша, уран зохёолшо Даша Чернинович Чернинов 1914 оной хабар, набша ногооной hалбаржа байха үедэ Мухар-Шэбэрэй аймагай Һутай hууринда малша айлай бүлэдэ түрэhэн юм. Жааханhаа hүбэлгэн ухаатай hэн тула, абадаа хуушан монгол хэлэ заалгажа эхилээд, hаял бии болоhон Һутайнгаа долоон жэлэй hургуулида орожо, эрхимээр һуража дүүргэһэн байгаа.
Удаань, 1928 оной сентябрь hараһаа, Улаан-Yдэдэ Буряад-Монголой багшанарай техникумдэ hуралсалаа үргэлжэлүүлжэ эхилнэ.
1989 оной сентябрь hарада республикын хэлэ бэшэгэй эрдэмтэд, уран зохёолшод болон журналистнар сугларжа, Даша Чернинович Черниновэй 75 наhанайнь ойдо зорюулан конференци үнгэргэhэн байна. «Буряад үнэн» газетын хуудаhануудта тэрээндэ зорюулагдаhан олон статьянууд хэблэгдээ.
Тэдэнэй дунда, Д. Черниновтэй сугтаа hураhан, ажалай ба дайнай ветеран М. Дугаров иигэжэ бэшэhэн байна: «14-15 наhатайдаа Мухар-Шэбэрэйнгээ аймагта долоон класс hургуулитай болоод ерэhэн хүбүүн бултанhаамнай дүү, номдоо бэрхэ, ород буряад хэлэндэ эрхим hэн. Нэгэтэ суглаан дээрэ шүүмжэлэлгэдэ ороhыень ехэ hайн hанадагби: „hаял 1-дэхи курсын аад, аяар 4-дэхи курсын үзэжэ эхилhэн Фридрих Энгельсэй „Происхождение семьи и частной собственности“ гэhэн ажал шудалжа байхашни дан эртэ хэбэртэй!“ — гүүлэһэн байгаа. Бултанhаамнай дүү, бултанаймнай эрхэлүүлхээ hанадаг, тоомгүй „Чернин Даша“ гэжэ алдаршаhан хүбүүмнай мэдээжэ хүн боложо гараа hэн».
Тэндэ hуража байхадаа, Буряад-Монголой эрдэмэй хүреэлэндэ мэдээжэ эрдэмтэн А. Черемисовэй ударидалга доро нээгдэhэн оршуулагшадай курс зэргэ дүүргэлсэжэ гараhан байха юм.
1932 ондо Буряадаймнай үндэhэн театр Намжил Балданогой «Таhалдал» гэжэ зүжэгөөр анха түрүүшинхиеэ нээгдэhэн байна. Хэдышье буряадайнгаа уран зохёолшодой бүтээлнүүдые найруулан табижа эхилээ hаа, тодорхойлбол: Апполон Шадаевай «Мэргэн», Хоца Намсараевай «Ошонhоо — гал» гэхэ мэтэ, театртамнай хариин гүрэнүүдэй ба ородой классигhаа зохёолнуудые табижа харуулха, шадал мэргэжэлээшье хурсадахадань яаха аргагүй хэрэгтэй болоо. Тиигээд, тэдээниие табижа харуулhан байна. Тоолоходо: В. Шэкспирэй «Отелло», К. Гольдониин «Хоёр ноёной зараса», Мольерэй «Тартюф», Шиллерэй «Муу мэхэ ба инаг дуран», А. Погодиной «Кремлиин курантнууд» г. м.
Эдэ зохёолнуудые ород хэлэнhээ буряад хэлэн дээрэ манай нютагай залуу бэлигтэй оршуулагша Даша Чернинов театртай нягта хүдэлжэ, хуу эрхимээр оршуулhан гэжэ онсо тэмдэгэлхэ хэрэгтэй.
Гадна Даша Чернинович Чернинов ородой түрүү уран зохёолшод болохо Александр Сергеевич Пушкинай «Капитанская дочка», «Дубровский», «Повести Белкина»; Михаил Юрьевич Лермонтовэй «Герой нашего времени»; Николай Васильевич Гоголиин «Тарас Бульба»; А. Некрасовай «Кому на Руси жить хорошо»; Антон Чеховэй рассказууд, Максим Горькиин «Мать» гэhэн зохёолнуудые оршуулжа олон тоото буряад уншагшадтаа бэлэглэhэн түүхэтэй.
1935 ондо угаймнай омогорхол болохо хүбүүн «Чернин Дашамнай», оройдоол 21 наhандаа СССР-эй Уран зохёолшодой холбооной гэшүүн боложо, Максим Горькийн өөрын гар табилгатай үнэмшэлгэ дотор хармаандаа хэжэрхиhэн байгаа.
Даша Чернинович Черниновэй орщуулгануудые уншахадаа, ямар уран, хурса хэлэтэй хүн байгаа гээшэб гэжэ hанахаар. Тэрэнэй хэhэн оршуулгануудые уншахада, ехэ хүнгэн, зохид, ойлгосотой.
1937 ондо Д. Чернинов Москвада гүрэнэй кинематографиин дээдэ hургуулида, сценарна факультедтэ, мэдээжэ уран зохёолшо-сценарист Сергей Вершигорын һургаал шудалаа.
Сталинай «Ангиин дайсан» гэжэ суурхаhан муухай ехэ хорото хардалга дайрангүй гараагүй. Дээдэ hургуулиhаа, Уран зохёолшодойнгоо холбооной гэшүүнhээ гаргуулаад, өөрөө Москва хотоhоо сүлүүлhэн байна. Нютагтаа бусажа ерээд, «Байгал» журналда оршуулагшаар хүдэлөө.
1950 ондо Д, Ч. Черниновые Буряад-Монгол гүрэнэй соёл болбосоролой эрдэм шэнжэлэлгын дээдэ hургуули урижа, эрдэмтэн Цыбик Цыдендамбаевтай, багша Михаил Имехеновтэй, оршуулагша Цыденжап Цыбиковтэй хамта дүрбэн жэлэй туршада ажаллажа бэлдээд, 1954 ондо «Ород-Буряад-Монгол словарь» хэблэжэ гаргаhан байна.
«Минии оршуулгын ажалда дүршэхэ хэрэгтэ ахатан Даша Чернинов айхабтар ехэ туhа хүргэhэн хүн. Илангаяа Николай Васильевич Гоголиин «Ревизор» оршуулха үедэмни ехэ тэсэмгэйгээр зүбшэл заабари үгэhыень мартадаггүйб. Гансашье прозо бэшэ, мүн шүлэгшье оршуулхадам, тон үнэтэй hанамжануудые хэлэгшэ hэн. «Yндэhэн хэлээрээ буряад арадтаяа хөөрэлдэжэ байhанаа яашье мартажа болохогүй гэдэг бэлэй» — гэжэ Буряадай арадай поэт Гунгаа Гомбоевич Чимитов хэлэдэг байһан.
Даша Чернинов оршуулга хэхэhээ гадна арадай аман зохёол ехэ hайн мэдэдэг, суглуулдаг байhан юм. Тэрэ бүри залуудаа Мухар-Шэбэрэй аймагай Һутай нютагай суута үльгэршэн Будаанай гэгшын хөөрэhэн «Yбгэн Жэбжээнэй мэргэн», «Хулдай мэргэн» гэhэн үльгэрнүүдые шагнажа, бэшэжэ абаhан байгаа. «Хулдай Мэргэнэй» бэшэмэл вариантые Д. Чернинов гээжэрхиһэн байгаа ха, Г. Г. Чимитов «Худалай Мэргэн» дээрэ хүдэлхэдөө, Будаанай үбгэнэй хөөрэхые дуулаhан Дашасэрэнэй Жанада дахин хөөрүлжэ абаhан юм. Энэ үльгэрөө Д. Ч. Чернинов хахадлаад, наhа барашаһан байгаа. Гунгаа Гомбоевич Чимитов энэ үльгэрыень үргэлжэлүүлхэдээ, Д. Чениновэй бэшэжэ абаhан тэмдэглэлые хэрэглэхэhээ гадна, Галтай, Һутайн хэдэн үбгэдые заа зуу хөөрүүлжэ абаад, найруулан ном болгожо хэблүүлhэн байна.
Даша Чернинович Чернинов 1957 ондо гэнтын үбшэндэ дайрагдажа, сагhаа урид наhа бараһан юм.
Удаань, 1928 оной сентябрь hараһаа, Улаан-Yдэдэ Буряад-Монголой багшанарай техникумдэ hуралсалаа үргэлжэлүүлжэ эхилнэ.
1989 оной сентябрь hарада республикын хэлэ бэшэгэй эрдэмтэд, уран зохёолшод болон журналистнар сугларжа, Даша Чернинович Черниновэй 75 наhанайнь ойдо зорюулан конференци үнгэргэhэн байна. «Буряад үнэн» газетын хуудаhануудта тэрээндэ зорюулагдаhан олон статьянууд хэблэгдээ.
Тэдэнэй дунда, Д. Черниновтэй сугтаа hураhан, ажалай ба дайнай ветеран М. Дугаров иигэжэ бэшэhэн байна: «14-15 наhатайдаа Мухар-Шэбэрэйнгээ аймагта долоон класс hургуулитай болоод ерэhэн хүбүүн бултанhаамнай дүү, номдоо бэрхэ, ород буряад хэлэндэ эрхим hэн. Нэгэтэ суглаан дээрэ шүүмжэлэлгэдэ ороhыень ехэ hайн hанадагби: „hаял 1-дэхи курсын аад, аяар 4-дэхи курсын үзэжэ эхилhэн Фридрих Энгельсэй „Происхождение семьи и частной собственности“ гэhэн ажал шудалжа байхашни дан эртэ хэбэртэй!“ — гүүлэһэн байгаа. Бултанhаамнай дүү, бултанаймнай эрхэлүүлхээ hанадаг, тоомгүй „Чернин Даша“ гэжэ алдаршаhан хүбүүмнай мэдээжэ хүн боложо гараа hэн».
Тэндэ hуража байхадаа, Буряад-Монголой эрдэмэй хүреэлэндэ мэдээжэ эрдэмтэн А. Черемисовэй ударидалга доро нээгдэhэн оршуулагшадай курс зэргэ дүүргэлсэжэ гараhан байха юм.
1932 ондо Буряадаймнай үндэhэн театр Намжил Балданогой «Таhалдал» гэжэ зүжэгөөр анха түрүүшинхиеэ нээгдэhэн байна. Хэдышье буряадайнгаа уран зохёолшодой бүтээлнүүдые найруулан табижа эхилээ hаа, тодорхойлбол: Апполон Шадаевай «Мэргэн», Хоца Намсараевай «Ошонhоо — гал» гэхэ мэтэ, театртамнай хариин гүрэнүүдэй ба ородой классигhаа зохёолнуудые табижа харуулха, шадал мэргэжэлээшье хурсадахадань яаха аргагүй хэрэгтэй болоо. Тиигээд, тэдээниие табижа харуулhан байна. Тоолоходо: В. Шэкспирэй «Отелло», К. Гольдониин «Хоёр ноёной зараса», Мольерэй «Тартюф», Шиллерэй «Муу мэхэ ба инаг дуран», А. Погодиной «Кремлиин курантнууд» г. м.
Эдэ зохёолнуудые ород хэлэнhээ буряад хэлэн дээрэ манай нютагай залуу бэлигтэй оршуулагша Даша Чернинов театртай нягта хүдэлжэ, хуу эрхимээр оршуулhан гэжэ онсо тэмдэгэлхэ хэрэгтэй.
Гадна Даша Чернинович Чернинов ородой түрүү уран зохёолшод болохо Александр Сергеевич Пушкинай «Капитанская дочка», «Дубровский», «Повести Белкина»; Михаил Юрьевич Лермонтовэй «Герой нашего времени»; Николай Васильевич Гоголиин «Тарас Бульба»; А. Некрасовай «Кому на Руси жить хорошо»; Антон Чеховэй рассказууд, Максим Горькиин «Мать» гэhэн зохёолнуудые оршуулжа олон тоото буряад уншагшадтаа бэлэглэhэн түүхэтэй.
1935 ондо угаймнай омогорхол болохо хүбүүн «Чернин Дашамнай», оройдоол 21 наhандаа СССР-эй Уран зохёолшодой холбооной гэшүүн боложо, Максим Горькийн өөрын гар табилгатай үнэмшэлгэ дотор хармаандаа хэжэрхиhэн байгаа.
Даша Чернинович Черниновэй орщуулгануудые уншахадаа, ямар уран, хурса хэлэтэй хүн байгаа гээшэб гэжэ hанахаар. Тэрэнэй хэhэн оршуулгануудые уншахада, ехэ хүнгэн, зохид, ойлгосотой.
1937 ондо Д. Чернинов Москвада гүрэнэй кинематографиин дээдэ hургуулида, сценарна факультедтэ, мэдээжэ уран зохёолшо-сценарист Сергей Вершигорын һургаал шудалаа.
Сталинай «Ангиин дайсан» гэжэ суурхаhан муухай ехэ хорото хардалга дайрангүй гараагүй. Дээдэ hургуулиhаа, Уран зохёолшодойнгоо холбооной гэшүүнhээ гаргуулаад, өөрөө Москва хотоhоо сүлүүлhэн байна. Нютагтаа бусажа ерээд, «Байгал» журналда оршуулагшаар хүдэлөө.
1950 ондо Д, Ч. Черниновые Буряад-Монгол гүрэнэй соёл болбосоролой эрдэм шэнжэлэлгын дээдэ hургуули урижа, эрдэмтэн Цыбик Цыдендамбаевтай, багша Михаил Имехеновтэй, оршуулагша Цыденжап Цыбиковтэй хамта дүрбэн жэлэй туршада ажаллажа бэлдээд, 1954 ондо «Ород-Буряад-Монгол словарь» хэблэжэ гаргаhан байна.
«Минии оршуулгын ажалда дүршэхэ хэрэгтэ ахатан Даша Чернинов айхабтар ехэ туhа хүргэhэн хүн. Илангаяа Николай Васильевич Гоголиин «Ревизор» оршуулха үедэмни ехэ тэсэмгэйгээр зүбшэл заабари үгэhыень мартадаггүйб. Гансашье прозо бэшэ, мүн шүлэгшье оршуулхадам, тон үнэтэй hанамжануудые хэлэгшэ hэн. «Yндэhэн хэлээрээ буряад арадтаяа хөөрэлдэжэ байhанаа яашье мартажа болохогүй гэдэг бэлэй» — гэжэ Буряадай арадай поэт Гунгаа Гомбоевич Чимитов хэлэдэг байһан.
Даша Чернинов оршуулга хэхэhээ гадна арадай аман зохёол ехэ hайн мэдэдэг, суглуулдаг байhан юм. Тэрэ бүри залуудаа Мухар-Шэбэрэй аймагай Һутай нютагай суута үльгэршэн Будаанай гэгшын хөөрэhэн «Yбгэн Жэбжээнэй мэргэн», «Хулдай мэргэн» гэhэн үльгэрнүүдые шагнажа, бэшэжэ абаhан байгаа. «Хулдай Мэргэнэй» бэшэмэл вариантые Д. Чернинов гээжэрхиһэн байгаа ха, Г. Г. Чимитов «Худалай Мэргэн» дээрэ хүдэлхэдөө, Будаанай үбгэнэй хөөрэхые дуулаhан Дашасэрэнэй Жанада дахин хөөрүлжэ абаhан юм. Энэ үльгэрөө Д. Ч. Чернинов хахадлаад, наhа барашаһан байгаа. Гунгаа Гомбоевич Чимитов энэ үльгэрыень үргэлжэлүүлхэдээ, Д. Чениновэй бэшэжэ абаhан тэмдэглэлые хэрэглэхэhээ гадна, Галтай, Һутайн хэдэн үбгэдые заа зуу хөөрүүлжэ абаад, найруулан ном болгожо хэблүүлhэн байна.
Даша Чернинович Чернинов 1957 ондо гэнтын үбшэндэ дайрагдажа, сагhаа урид наhа бараһан юм.