Нина Токтохоевна 1953 оной январиин 1-дэ Буряадай АССР-эй Улаан-Үдын аймагай Харганаа нютагта түрэһэн юм. 1970 ондо Харганаагай дунда һургуули дүүргээ. 1976 ондо ород, буряад хэлэ бэшэгэй багша мэргэжэлээр Буряадай Багшанарай дээдэ һургуули дүүргэнэ. 2003 ондо Буряад Уласай габьяата багша гэһэн нэрэ зэргэдэ хүртэнэ. Тэрэл 2003 оной март һара соо Москвада «Шэнэ Оросой түрүү эхэнэрнүүд» гэһэн IV ехэ хуралда хабаадалсаа. Буряад Уласай Уран зохёолшодой холбооной гэшүүн боложо 2007 ондо абтаа. Буряад Уласай Болбосоролой болон эрдэм ухаанай, Соёлой яамануудай, Болбосоролой болон эрдэм ухаанай хүдэлмэрилэгшэдэй профсоюзай хорооной, «Буряад үнэн» гэжэ хэблэлэй байшангай болон Буряад Уласай Арадай Хуралай Хүндэлэлэй грамотануудаар шагнагдаһан байха юм. «Буряад үнэн» һониной штатнабэшэ сурбалжалагша юм.
Нина Токтохоевна дээдэ һургуулиин удаа түрэл аймагайнгаа Һүтэйн һургуулида багшалжа эхилээ. Удаань Улаан-Үдын 45-дахи, Дээдэ-Саянтын интернат һургуулинуудта буряад хэлэ бэшэг зааһан байна.
Улаан-Үдэ хотын буряад хэлэ бэшэгэй багшанарай онол аргануудай талаар нэгэдэлэй эдэбхитэй гэшүүн юм.
Тэрэнэй шаби, 45-дахи һургуулиин Рабданов Доржо Улаан-Үдэдэ үнгэрһэн буряад хэлэнэй мүрысөөндэ илажа гараһан, Монголой 1994 оной Ехэ нааданда хабаадаха эрхэдэ хүртэжэ ошоһон байгаа.
Нина Артугаева «Улаан Сэлэнгэ» болон бусад аймагай һонинуудта, уласай «Бурятия», «Буряад үнэн», «Правда Бурятии», «Молодёжь Бурятии» гэһэн һонинуудта хамта дээрээ 100 гаран мэдээсэлнүүд болон сурбалжалгануудые бэшэһэн юм. Тиихэдэ саг үргэлжэ шүлэгүүдынь хэблэгдэжэ байдаг.
«Буряад үнэн» һониной жэл бүри эмхидхэжэ байдаг «Буряадай түрүү хүнүүд» гэһэн мүрысөөндэ һайн хүнүүд тухай бэшэжэ 1999, 2000, 2001, 2010, 2011, 2012 онуудта лауреат болоһон бэлэй. 2010 оной Алтарганын нааданда «Бү уйлыш даа, инагни» гэжэ дуугаараа эрхимлэжэ шалгарһан юм, үшөө 2014 оной Алтарганада шалгаржа гараа. Тиихэдэ 2011 оной «Жэлэй эрхим дуун» гэһэн мүрысөөндэ «Намайгаа бү мартаарай» гэһэн дуугаараа мүн лэ эрхимлэжэ гараһан байха юм.
Уран шүлэгшэ Нина Артугаева «Эжымни абдар», «Согтойхон мүшэдэй ялалзаан» гэжэ шүлэгүүдэй ном, тиихэдэ «Харганаагай дунда һургуули», «Банзаа Доржын Пүрбэ» гэһэн номуудые хэблүүлжэ гаргаһан юм. 80 гаран дуунуудай үгэнүүдые зохёогшо. Тэрэнэй үгэнүүд дээрэ Пүрбэ Дамиранов, Цырен Шойжонимаев, Алагүй Егоров, Вера Шобосоева, Баяр Батодоржиев, Дэлгэр Дымбрылов, Наталья Бамхаева, Наранбаатарай Нар-Оюу, Лариса Санжиева, Павел, Дмитрий Кареловүүд, Николай Попов гэгшэд хүгжэм найруулһан байдаг.
Н. Т. Артугаевагай шүлэгүүд дээрэ бэшэгдэһэн дуунуудай «Сайн байна, нүхэд!», «Намдаа дуугаа бэлэглыш лаа», «Дуунууд — минии далинууд» гэһэн аудиоальбомууд гараһан байна.
Тэрэшэлэн, энэ шүлэгшын дуунууд «Зүүн зүгэй һэбшээн», «Түрүүшын дуран», «Сэдьхэлэй хүбшэргэй», «Үнгэтэ сэнхир дэлхэй дээрэ» гэһэн тайзанай бага хэмжээнэй гүйсэдхэгшэдые дэмжэдэг түбэй хамтын согсолборинууд соо ороһон, тиихэдэ Вера Шобосоевагай «таагааш минии дурыем», «Хабарай баглаа сэсэгүүд», Цырен Шойжонимаевай «Нүхэдэй дүхэриг», Оюна Батуровагай «Амар мэндэ, Улаан-Үдэмни!», Алагүй Егоровай «Минии асуудал», Чингис Хандажаповай «Арюуна», Цыдып Аюшиевай «Vadaaвa», «Vadaaвa 2» гэһэн суглуулбаринууд соо ороһон бэлэй.
Гадна хүүгэдтэ зорюулагдаһан олон дуунуудай автор юм.
Уран шүлэгшэ Нина Ленхобоева-Артугаевагай шүлэгүүд «Морин хуур», «Вершины», «Байгал» сэтгүүлнүүдтэ болон бусад олон хамтын согсолборинуудта олоороо ороһон байха юм.
Улаан-Үдэ хотодо, Буряад Уласта боложо байдаг уран зохёолой талаар олон тоото хэмжээ ябуулгануудта тон эдэбхитэй хабаадажа байдаг, холо ойрын аймагуудаар ябаха, мэдээжэ зохёолшод Мэлс Самбуевай, Цогто Номтоевай, Барас Халзановай, Даша Дамбаевай, Дамба Дашанимаевай ойн баярнуудта хабаадлсаһан байдаг.
Бэшэһэн дуунуудыень Зоригто, Нонна Тогочиевтан, Сэдэб Банчикова, Туяна Холбоева, Галина Бадлуева, Бадма-Ханда Аюшеева, Эрдэни Батсүх, Мэдэгма Раднаева, Алагүй Егоров, Чингис Хандажапов, Вера Шобосоева, Лариса Баяндуева, Адиса Содномова, Лүдэб Очиров, Монголой Цогт Баяр, Михаил Пирогов, Ринчин Дашацыренов, Мэргэн Батажапов, Инна Будаева, Москвагай Александра Саможапова, Испанида байдаг Оюна Батурова, Эрхүүдэ байдаг Бэлигтэ Дармаев, Агын Амгалан Шагжаев, үндэһэн «Байгал» театр, «Үетэн» бүлгэм гэгшэд гүйсэдхэжэ байдаг.
Нина Токтохоевна дээдэ һургуулиин удаа түрэл аймагайнгаа Һүтэйн һургуулида багшалжа эхилээ. Удаань Улаан-Үдын 45-дахи, Дээдэ-Саянтын интернат һургуулинуудта буряад хэлэ бэшэг зааһан байна.
Улаан-Үдэ хотын буряад хэлэ бэшэгэй багшанарай онол аргануудай талаар нэгэдэлэй эдэбхитэй гэшүүн юм.
Тэрэнэй шаби, 45-дахи һургуулиин Рабданов Доржо Улаан-Үдэдэ үнгэрһэн буряад хэлэнэй мүрысөөндэ илажа гараһан, Монголой 1994 оной Ехэ нааданда хабаадаха эрхэдэ хүртэжэ ошоһон байгаа.
Нина Артугаева «Улаан Сэлэнгэ» болон бусад аймагай һонинуудта, уласай «Бурятия», «Буряад үнэн», «Правда Бурятии», «Молодёжь Бурятии» гэһэн һонинуудта хамта дээрээ 100 гаран мэдээсэлнүүд болон сурбалжалгануудые бэшэһэн юм. Тиихэдэ саг үргэлжэ шүлэгүүдынь хэблэгдэжэ байдаг.
«Буряад үнэн» һониной жэл бүри эмхидхэжэ байдаг «Буряадай түрүү хүнүүд» гэһэн мүрысөөндэ һайн хүнүүд тухай бэшэжэ 1999, 2000, 2001, 2010, 2011, 2012 онуудта лауреат болоһон бэлэй. 2010 оной Алтарганын нааданда «Бү уйлыш даа, инагни» гэжэ дуугаараа эрхимлэжэ шалгарһан юм, үшөө 2014 оной Алтарганада шалгаржа гараа. Тиихэдэ 2011 оной «Жэлэй эрхим дуун» гэһэн мүрысөөндэ «Намайгаа бү мартаарай» гэһэн дуугаараа мүн лэ эрхимлэжэ гараһан байха юм.
Уран шүлэгшэ Нина Артугаева «Эжымни абдар», «Согтойхон мүшэдэй ялалзаан» гэжэ шүлэгүүдэй ном, тиихэдэ «Харганаагай дунда һургуули», «Банзаа Доржын Пүрбэ» гэһэн номуудые хэблүүлжэ гаргаһан юм. 80 гаран дуунуудай үгэнүүдые зохёогшо. Тэрэнэй үгэнүүд дээрэ Пүрбэ Дамиранов, Цырен Шойжонимаев, Алагүй Егоров, Вера Шобосоева, Баяр Батодоржиев, Дэлгэр Дымбрылов, Наталья Бамхаева, Наранбаатарай Нар-Оюу, Лариса Санжиева, Павел, Дмитрий Кареловүүд, Николай Попов гэгшэд хүгжэм найруулһан байдаг.
Н. Т. Артугаевагай шүлэгүүд дээрэ бэшэгдэһэн дуунуудай «Сайн байна, нүхэд!», «Намдаа дуугаа бэлэглыш лаа», «Дуунууд — минии далинууд» гэһэн аудиоальбомууд гараһан байна.
Тэрэшэлэн, энэ шүлэгшын дуунууд «Зүүн зүгэй һэбшээн», «Түрүүшын дуран», «Сэдьхэлэй хүбшэргэй», «Үнгэтэ сэнхир дэлхэй дээрэ» гэһэн тайзанай бага хэмжээнэй гүйсэдхэгшэдые дэмжэдэг түбэй хамтын согсолборинууд соо ороһон, тиихэдэ Вера Шобосоевагай «таагааш минии дурыем», «Хабарай баглаа сэсэгүүд», Цырен Шойжонимаевай «Нүхэдэй дүхэриг», Оюна Батуровагай «Амар мэндэ, Улаан-Үдэмни!», Алагүй Егоровай «Минии асуудал», Чингис Хандажаповай «Арюуна», Цыдып Аюшиевай «Vadaaвa», «Vadaaвa 2» гэһэн суглуулбаринууд соо ороһон бэлэй.
Гадна хүүгэдтэ зорюулагдаһан олон дуунуудай автор юм.
Уран шүлэгшэ Нина Ленхобоева-Артугаевагай шүлэгүүд «Морин хуур», «Вершины», «Байгал» сэтгүүлнүүдтэ болон бусад олон хамтын согсолборинуудта олоороо ороһон байха юм.
Улаан-Үдэ хотодо, Буряад Уласта боложо байдаг уран зохёолой талаар олон тоото хэмжээ ябуулгануудта тон эдэбхитэй хабаадажа байдаг, холо ойрын аймагуудаар ябаха, мэдээжэ зохёолшод Мэлс Самбуевай, Цогто Номтоевай, Барас Халзановай, Даша Дамбаевай, Дамба Дашанимаевай ойн баярнуудта хабаадлсаһан байдаг.
Бэшэһэн дуунуудыень Зоригто, Нонна Тогочиевтан, Сэдэб Банчикова, Туяна Холбоева, Галина Бадлуева, Бадма-Ханда Аюшеева, Эрдэни Батсүх, Мэдэгма Раднаева, Алагүй Егоров, Чингис Хандажапов, Вера Шобосоева, Лариса Баяндуева, Адиса Содномова, Лүдэб Очиров, Монголой Цогт Баяр, Михаил Пирогов, Ринчин Дашацыренов, Мэргэн Батажапов, Инна Будаева, Москвагай Александра Саможапова, Испанида байдаг Оюна Батурова, Эрхүүдэ байдаг Бэлигтэ Дармаев, Агын Амгалан Шагжаев, үндэһэн «Байгал» театр, «Үетэн» бүлгэм гэгшэд гүйсэдхэжэ байдаг.