Дугармаа Батоболотова Шэтэ можын Агын Буряадай үндэһэн тойрогой Могойтын аймагай Сагаан-Уула тосхондо 1951 оной декабриин 6-да түрэһэн юм. Түрэлхидынь — Батоболод Дондоков колхозой зоотехник, нягталан бодогшо мэргэжэлтэй, эжынь Цыдыгма Балданова — нютаг зондоо хүндэтэй, ажалша бүхэриг айлайхи, түрэһөөр 6 хүүгэдтэй, тэдээнээ баранииень эрдэмтэй, мэргэжэлтэй болгожо табиһан байха юм. Бүхы хүүгэдээ эбтэй зэргэлээд ажаһуужа байдаг буряад, ород арадуудай соёлдо, эрдэм мэдэсэдэ дуратайгаар хүмүүжүүлһэн. Гэртэнь эгээл эли газарта номууд табяатай байдаг бүлэ гээшэ.
Дугармаа бүлын ехэ басаган хадаа эхэ эсэгын найдамтай туһалагша, тиихэдээ олон дүүнэрэйнгээ түрүүшын хүмүүжүүлэгшэ байһан юм. Тэдээндээ номуудые уншажа, уншаһанаа хөөрэжэ үгэжэ, наадан хоорондуурнь зонхилжо байдаг байгаа. Тэрээн хоорондоо гэр соогоо сэбэрлэхэш, угааха аршахаш, хоол шанаха хэрэгтэй. Хара багаһаа үнеэгээ һаажа һуранхай. Иимэл гээбы даа хүдөөгэй хүүгэд.
Мүнөө наһанайнгаа үндэрһөө бага наһаяа дурсахадань, үүлэгүй сэлмэг талань булюу ехэ, үльгэр шэнги байгаалиин хүреэлэн соо үргэлжэ наартай, найртайл үе бэлэй гэжэ һанаан соонь байдаг.
Агын багшанарые бэлдэдэг дунда мэргэжэлэй һургуули 1971 ондо дүүргээд, Зүдхэлиин дунда һургуулида ажаллаад, удаань комсомолой райкомой һургуулиин таһагые даагшаар хүдэлһэн юм. Тэрэ үедөө хүүгэдһээ эхилээд хүгшэд хүрэтэр хүнүүдээр бэлэхэнээр үгэеэ ойлголсодог бэлигтэй байһанаа гэршэлээ бэлэй.
1975 ондо агроном мэргэжэлтэй Батажаргал Цыримпиловтэ хадамда гаража, Сахюуртын дунда һургуулида хүдэлхэ ажалтай болоно. Һургуулидаа ажалайнгаа хажуугаар шэнэ газарта түбхинэхэ нобшохон байдалай тогтобошье, һураха гэһэн эрмэлзэлээ орхибогүй. Наһанайнгаа энээхэн хугасаа соо үргэлжэ һуражал ябаа: ажабайдалай, хүнүүдэй, мэргэжэлтэ багшанарай хэшээлдэ хүртэжэл ябаа бшуу даа. Тиин Шэтэ хотын Чернышевскийн нэрэмжэтэ багшанарай дээдэ һургуулиин географиин факультедтэ ажалайнгаа хажуугаар һурахаар орожо, 1981 ондо урагшатай һайн һуралсалаа дүүргэнэ.
Тэрэл үеэр гэхэ гү, али 1980-дахи онуудай эхеэр залуу багша уран зохёол руу алхамаа шэглүүлнэ. Хэдэн олоороо сугларһан дэбтэрнүүд сооһоо эхин түрүүшын номууд хэблэгдэжэ захална. Залуу шүлэгшын зохёолнууд соо эхэ байгаалиин һайхан, эндэ ажаһуудаг арадуудай хани барисаан, тэдэнэй эрмэлзэл дүүрэн үнэн шударгы ажалай һайхан аһан дуратайгаар харуулагдадаг байгаа. Дугармаа Батоболотова арадайнгаа үхин хадаа үндэһэн буряад хэлэнэйнгээ хүгжэм аялгые хара багаһаа бэедээ шэнгээжэ үндыһэн хадаа, ямаршье ядарал үгы зохёолоо бэшэнэ, Пушкин, Лермонтов, Некрасов, Толстой, Шолохов, Пастернак, Ахматова, Цветаева, Балябин, Куренной, Вишняков болон бусадай хэлэндэ бэрхэ, хоёр хэлэ тэгшэ мэдэжэ, тэрэ хоёр дээрээ тэгшэ хүдэлжэ, зохёолоошье бэшэжэ байдаг хүн гээшэ.
Дугармаа Батоболотова ажабайдалдаа гомдожо, ямаршье үедэ голхоролоо харуулжа ябадаггүй хүн юм, хүн гээшын хүндэлжэ, хүн гээшын үндэр нэрэдэ алба хэжэ байха нангин уялгатайгаа һайн мэдэжэ ябадаг хүн гэжэ нютагайнь зон, хэншье һаа, хэлэхэл даа.
Уран шүлэг бэшэхэдээ аха үеын шүлэгшэд Цыдып Жамбалов, Арсалан Жамбалон, Дагба Ринчинов, Доржо-Ханда Цынгуева болон бусадай, тиихэдээ дүршэлтэй боложо ябаһан Батожаргал Гармажапов, Виктор Балдоржиев, Баатар Шагдаров гэһэн үеынгээ нүхэдэй зохёолнууд дээрэ һурадаг байһан юм. Тиихэдээ Үбэр Байгалай хизарай ород шүлэгшэд Георгий Граубин, Ростислав Филиппов, Геннадий Гловатый, Михаил Вишняков, Елена Стефанович болон бусадай зохёолнууд дээрэһээ үльгэр жэшээ абажа хүдэлдэг юм.
2004 ондо Шэтын хэблэлээр түрүүшынь ном нара хараһан байдаг. Удаань 2010 ондо, хойноһоонь 2012 ондо удаа дараалан шүлэгүүдэйнь суглуулбаринууд хэблэгдэн гарана. Номһоо номдо тэрэнэй дүршэл шадабари дээшэлжэ байна гэжэ хэблэгдэһэн эдэ номууд гэршэлнэ гээшэ. Тииһээр Дугармаа Батоболотова Оросой Холбооной Уран зохёолшодой холбооной гэшүүн боложо абтана. Тиигээд, 2015 ондо, ээлжээтэ номынь гараа бэлэй.
Мүнөөшье Сахюуртынгаа Сагаан нуурай эрьеэр, һайхан дайдынгаа нүлөөн доро уран шүлэгүүдээ бэшэһээр лэ зандаал даа.
Дугармаа бүлын ехэ басаган хадаа эхэ эсэгын найдамтай туһалагша, тиихэдээ олон дүүнэрэйнгээ түрүүшын хүмүүжүүлэгшэ байһан юм. Тэдээндээ номуудые уншажа, уншаһанаа хөөрэжэ үгэжэ, наадан хоорондуурнь зонхилжо байдаг байгаа. Тэрээн хоорондоо гэр соогоо сэбэрлэхэш, угааха аршахаш, хоол шанаха хэрэгтэй. Хара багаһаа үнеэгээ һаажа һуранхай. Иимэл гээбы даа хүдөөгэй хүүгэд.
Мүнөө наһанайнгаа үндэрһөө бага наһаяа дурсахадань, үүлэгүй сэлмэг талань булюу ехэ, үльгэр шэнги байгаалиин хүреэлэн соо үргэлжэ наартай, найртайл үе бэлэй гэжэ һанаан соонь байдаг.
Агын багшанарые бэлдэдэг дунда мэргэжэлэй һургуули 1971 ондо дүүргээд, Зүдхэлиин дунда һургуулида ажаллаад, удаань комсомолой райкомой һургуулиин таһагые даагшаар хүдэлһэн юм. Тэрэ үедөө хүүгэдһээ эхилээд хүгшэд хүрэтэр хүнүүдээр бэлэхэнээр үгэеэ ойлголсодог бэлигтэй байһанаа гэршэлээ бэлэй.
1975 ондо агроном мэргэжэлтэй Батажаргал Цыримпиловтэ хадамда гаража, Сахюуртын дунда һургуулида хүдэлхэ ажалтай болоно. Һургуулидаа ажалайнгаа хажуугаар шэнэ газарта түбхинэхэ нобшохон байдалай тогтобошье, һураха гэһэн эрмэлзэлээ орхибогүй. Наһанайнгаа энээхэн хугасаа соо үргэлжэ һуражал ябаа: ажабайдалай, хүнүүдэй, мэргэжэлтэ багшанарай хэшээлдэ хүртэжэл ябаа бшуу даа. Тиин Шэтэ хотын Чернышевскийн нэрэмжэтэ багшанарай дээдэ һургуулиин географиин факультедтэ ажалайнгаа хажуугаар һурахаар орожо, 1981 ондо урагшатай һайн һуралсалаа дүүргэнэ.
Тэрэл үеэр гэхэ гү, али 1980-дахи онуудай эхеэр залуу багша уран зохёол руу алхамаа шэглүүлнэ. Хэдэн олоороо сугларһан дэбтэрнүүд сооһоо эхин түрүүшын номууд хэблэгдэжэ захална. Залуу шүлэгшын зохёолнууд соо эхэ байгаалиин һайхан, эндэ ажаһуудаг арадуудай хани барисаан, тэдэнэй эрмэлзэл дүүрэн үнэн шударгы ажалай һайхан аһан дуратайгаар харуулагдадаг байгаа. Дугармаа Батоболотова арадайнгаа үхин хадаа үндэһэн буряад хэлэнэйнгээ хүгжэм аялгые хара багаһаа бэедээ шэнгээжэ үндыһэн хадаа, ямаршье ядарал үгы зохёолоо бэшэнэ, Пушкин, Лермонтов, Некрасов, Толстой, Шолохов, Пастернак, Ахматова, Цветаева, Балябин, Куренной, Вишняков болон бусадай хэлэндэ бэрхэ, хоёр хэлэ тэгшэ мэдэжэ, тэрэ хоёр дээрээ тэгшэ хүдэлжэ, зохёолоошье бэшэжэ байдаг хүн гээшэ.
Дугармаа Батоболотова ажабайдалдаа гомдожо, ямаршье үедэ голхоролоо харуулжа ябадаггүй хүн юм, хүн гээшын хүндэлжэ, хүн гээшын үндэр нэрэдэ алба хэжэ байха нангин уялгатайгаа һайн мэдэжэ ябадаг хүн гэжэ нютагайнь зон, хэншье һаа, хэлэхэл даа.
Уран шүлэг бэшэхэдээ аха үеын шүлэгшэд Цыдып Жамбалов, Арсалан Жамбалон, Дагба Ринчинов, Доржо-Ханда Цынгуева болон бусадай, тиихэдээ дүршэлтэй боложо ябаһан Батожаргал Гармажапов, Виктор Балдоржиев, Баатар Шагдаров гэһэн үеынгээ нүхэдэй зохёолнууд дээрэ һурадаг байһан юм. Тиихэдээ Үбэр Байгалай хизарай ород шүлэгшэд Георгий Граубин, Ростислав Филиппов, Геннадий Гловатый, Михаил Вишняков, Елена Стефанович болон бусадай зохёолнууд дээрэһээ үльгэр жэшээ абажа хүдэлдэг юм.
2004 ондо Шэтын хэблэлээр түрүүшынь ном нара хараһан байдаг. Удаань 2010 ондо, хойноһоонь 2012 ондо удаа дараалан шүлэгүүдэйнь суглуулбаринууд хэблэгдэн гарана. Номһоо номдо тэрэнэй дүршэл шадабари дээшэлжэ байна гэжэ хэблэгдэһэн эдэ номууд гэршэлнэ гээшэ. Тииһээр Дугармаа Батоболотова Оросой Холбооной Уран зохёолшодой холбооной гэшүүн боложо абтана. Тиигээд, 2015 ондо, ээлжээтэ номынь гараа бэлэй.
Мүнөөшье Сахюуртынгаа Сагаан нуурай эрьеэр, һайхан дайдынгаа нүлөөн доро уран шүлэгүүдээ бэшэһээр лэ зандаал даа.